Podstawowa zasada dotycząca udostępniania danych badawczych brzmi: dane powinny być tak otwarte, jak to możliwe i na tyle zamknięte, na ile to jest konieczne.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego (Dz. U. z 2021 r. poz.1641)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210001641/U/D20211641Lj.pdf
Regulacje dotyczące danych badawczych ujęte są w art. 22 ustawy, zgodnie z którym dane podlegają bezpłatnie ponownemu wykorzystywaniu, jeżeli zostały wytworzone lub zgromadzone w ramach działalności naukowej finansowanej ze środków publicznych.
Dane badawcze (research data) to materiały w postaci cyfrowej i analogowej, zaobserwowane, zebrane, przetworzone lub wytworzone w ramach działalności naukowej. Uznawane są one przez społeczność naukową za niezbędne do oceny wyników badań naukowych, a także przydatne do realizacji nowych badań.
Otwarty dostęp odnosi się do dwóch głównych kategorii:
- recenzowanych publikacji naukowych – głównie artykułów publikowanych w czasopismach naukowych, ale też materiałów konferencyjnych, rozdziałów książek i monografii, prac doktorskich;
- danych z badań naukowych – danych leżących u podstaw publikacji oraz innych danych, takich jak np. wyselekcjonowane, ale niepublikowane zbiory danych lub surowe dane.
Pracownicy i doktoranci IITD PAN powinni podjąć starania w celu zapewnienia otwartego dostępu do publikacji naukowych swojego autorstwa.
Pracownicy i doktoranci będący kierownikami projektów badawczych lub staży podoktorskich finansowanych ze środków agencji finansujących badania naukowe, krajowych lub zagranicznych, powinni stosować wytyczne polityki otwartego dostępu do publikacji finansowanych lub współfinansowanych ze środków takiej agencji.
Pracownicy i doktoranci powinni podjąć starania w celu zapewnienia otwartego dostępu do pozostających w ich dyspozycji danych badawczych oraz powiązanych z nimi metadanych przez:
- stworzenie planu zarządzania danymi badawczymi w trakcie i po zakończeniu badań naukowych lub prac rozwojowych, w szczególności określającego rodzaj i format danych badawczych, zasady korzystania z nich, w tym procedury ich archiwizacji i udostępniania;
- przygotowanie ich zgodnie z zasadami FAIR*;
- zdeponowanie ich w formie elektronicznej w repozytorium
- jeżeli to możliwe – publiczne udostępnienie danych badawczych wraz z udzieleniem odpowiednich otwartych i wolnych licencji analogicznych do przewidzianych w § 3 ust. 3;
- doprowadzenie do identyfikowalności danych badawczych, np. za pomocą stałych identyfikatorów cyfrowych DOI, tak aby dane badawcze były możliwe do wyszukania;
- w przypadku pracowników i doktorantów będących kierownikami projektów badawczych lub staży podoktorskich finansowanych ze środków agencji finansujących badania naukowe, krajowych lub zagranicznych – stosowanie się do wytycznych polityki otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych lub współfinansowanych ze środków takiej agencji;
- podpisywanie stosownych porozumień z podmiotami wchodzącymi w skład zespołów badawczych, konsorcjów naukowych lub innymi właściwymi podmiotami lub współtwórcami danych badawczych.
Dopuszcza się ograniczenie przez pracowników i doktorantów IITD PAN zakresu korzystania z danych badawczych poprzez wprowadzenie zasad identyfikacji i autoryzacji użytkowników.
Dopuszcza się ograniczenie dostępu do danych badawczych w myśl zasady: „dostęp otwarty w największym możliwym zakresie, zamknięty tylko w koniecznym” (ang. as open as possible, as closed as necessary) w przypadku danych chronionych prawem, zasadami bezpieczeństwa lub zasadami etycznymi.
Metadane, niezależnie od ograniczeń prawnych lub etycznych, powinny być zawsze udostępnione w sposób otwarty, bez żadnych restrykcji dostępu.
Dane badawcze powinny być udostępniane najszybciej jak to możliwe. W przypadku danych badawczych będących podstawą publikacji naukowej oznacza to udostępnienie nie później niż w chwili ukazania się publikacji na stronie wydawnictwa.
———————————————————————————–
*
- Findable – łatwo wyszukiwane i znajdowane; opatrzone metadanymi (które umożliwiają odnalezienie zarówno przez ludzi, jak i maszyny) i trwałymi identyfikatorami (np. DOI); indeksowane w ogólnodostępnych bazach,
- Accessible – dostępne dla wszystkich; nie wymagają dodatkowych narzędzi ani oprogramowania, bezpośrednie dojście do danych umożliwia unikalny identyfikator; jeśli nie jest możliwe pozyskanie samych danych, dostępne powinny być metadane.
- Interoperable – interoperacyjne; dane powinny być opisane w odpowiednim standardzie oraz z zastosowaniem prawidłowej metodologii (właściwe słowniki); odczytywane przez ludzi i komputery; możliwe do połączenia (wymiany) z innymi zbiorami danych.
- Reusable – udostępnione do wielokrotnego użycia na odpowiedniej licencji z uwzględnieniem okresu embarga lub karencji; metadane zawierają informację o autorze oraz miejscu powstania danych, są skonstruowane według ogólnie przyjętych standardów specyficznych dla danej dyscypliny oraz rodzaju danych.